सूर्यभोवती पृथ्वी आणि पृथ्वीभोवती चंद्र फिरतो

         आपण ज्या पृथ्वीवर राहतो, ती स्थिर नाही. ती सतत चालूच असते. पृथ्वी आपल्या अक्षाभोवती फिरते (rotation) आणि सूर्याभोवती परिभ्रमण करते (revolution). याचप्रमाणे, आपला चंद्र हा पृथ्वीभोवती फिरत असतो. हाच सौरमंडळाचा एक अत्यंत गूढ पण रंजक भाग आहे. चला तर मग या घडामोडींचा वैज्ञानिक आणि सुलभ आढावा घेऊया.

सूर्यभोवती पृथ्वी फिरते (Revolution of Earth)

1. पृथ्वीचे परिभ्रमण (Revolution):

• पृथ्वी सूर्याभोवती एका दीर्घवृत्ताकार (elliptical) कक्षेत फिरते.
• हे एक पूर्ण परिभ्रमण पूर्ण होण्यासाठी 365 दिवस 6 तास लागतात (म्हणूनच आपण प्रत्येक 4 वर्षांनी 1 दिवस वाढवून लीप वर्ष करतो).
• या फिरण्यामुळे हंगाम बदलतात – उन्हाळा, पावसाळा, हिवाळा व वसंत.

2. परिणाम:

• हंगामांचे निर्माण: पृथ्वी आपल्या कक्षेत झुकलेल्या अक्षासह फिरते (23.5 अंश झुकलेली असते).
• दिवस आणि रात्रीचा कालावधी वेगवेगळा: वर्षभर वेगवेगळ्या महिन्यांत दिवस लांब किंवा लहान होतात.
• उत्तरायण व दक्षिणायन: सूर्याचा किरणांचा झुकाव पृथ्वीवर बदलत असल्याने, सूर्य उत्तरेस किंवा दक्षिणेस झुकलेला भासतो.

🌕 पृथ्वीभोवती चंद्र फिरतो (Moon’s Orbit Around Earth)

1. चंद्राचे गती चक्र:

• चंद्र पृथ्वीभोवती फिरतो आणि त्याचवेळी स्वतःच्या अक्षाभोवतीही फिरतो.
• चंद्राला पृथ्वीभोवती एक फेरी पूर्ण करायला सुमारे 27.3 दिवस लागतात.
• त्यामुळे चंद्राची एकच बाजू आपल्याला नेहमी दिसते.

2. परिणाम:

• चंद्राचे विविध कलाः अमावस्या, शुक्ल पक्ष, पौर्णिमा, कृष्ण पक्ष इ.
• ग्रहण: जेव्हा चंद्र पृथ्वीच्या सावलीत येतो, तेव्हा चंद्रग्रहण होते. जेव्हा पृथ्वी चंद्र व सूर्याच्या मध्ये येते तेव्हा सूर्यग्रहण होते.
• समुद्राच्या भरती-ओहोटीवर प्रभाव: चंद्राच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे भरती-ओहोटी निर्माण होते.

🌌 पृथ्वी, चंद्र आणि सूर्य यांच्यातील संबंध

विषयपृथ्वीचंद्रसूर्यफिरण्याचा केंद्रबिंदूसूर्याभोवतीपृथ्वीभोवतीस्थिर (सौरमंडळाचा

केंद्रबिंदू)स्वतःभोवती फिरण्याचा कालावधी24 तास27.3 दिवसअंदाजे 25-35 दिवसफिरण्याचा परिणामहंगाम, दिवस-रात्रचंद्राच्या कला, ग्रहणसौर उर्जेचा स्त्रोत

🌠 वैज्ञानिक माहिती सोप्या भाषेत

• गुरुत्वाकर्षण शक्तीमुळे हे फिरणे घडते. सूर्याची गुरुत्व शक्ती पृथ्वीला खेचते, तसेच पृथ्वीची शक्ती चंद्राला खेचते.
• जर सूर्य नसेल तर पृथ्वी थेट अंतराळात निघून जाईल, आणि जर चंद्र नसेल तर समुद्राची भरती-ओहोटी सुद्धा नसेल.

शिका आणि समजा

• पृथ्वी स्थिर नाही – ती रोज फिरते.
• आपण जणू अंतराळात सतत हालचाल करणाऱ्या एका मोठ्या यानावर राहतो.
• यामुळेच आपले ऋतू बदलतात, चंद्राची कला दिसतात आणि दिवस-रात्र निर्माण होतो.

🔭 विद्यार्थ्यांसाठी क्रियाकलाप:

• ग्लोब आणि टॉर्च वापरून दिवस-रात्र समजावून घेणे.
• फळे आणि बॉल्स वापरून पृथ्वी-सूर्य-चंद्राचे संबंध प्रत्यक्ष दाखवणे.
• चंद्राच्या कला महिन्याभर निरीक्षण करून डायरी लिहिणे.

    सूर्य, पृथ्वी आणि चंद्र यांचे संबंध खूप गुंतागुंतीचे असूनही, ते आपल्या दैनंदिन जीवनाशी अतिशय जवळचे आहेत. शालेय विद्यार्थ्यांनी ही माहिती नीट समजून घेतल्यास, त्यांना सौरमंडळाच्या कार्यपद्धतीचा आत्मसात होईलच, शिवाय विज्ञानात गोडीही निर्माण होईल