पावलोपत्री: पाण्याखाली हरवलेले जगातील सर्वात जुने शहर

 

पावलोपत्री:ग्रीसमधील इ.स.पू. 2800 ते 1180 या काळातील ब्रॉंझ युगात
(Bronze Age) पाण्याखाली 3 ते 4 मी. गेलेले शहर. 

    जगात आजही अनेक रहस्यमय गोष्टी आहेत ज्या आपल्या ऐतिहासिक ज्ञानाला नवे आयाम देतात. अशीच एक विलक्षण गोष्ट म्हणजे ग्रीसमधील पावलोपत्री (Pavlopetri) हे प्राचीन पाण्याखाली गेलेले शहर. जगातील सर्वात जुने आणि संरक्षित अवस्थेतील पाण्याखालील शहर म्हणून ओळखले जाणारे पावलोपत्री हे इतिहासप्रेमी, संशोधक आणि पर्यटक यांच्यासाठी एक अद्वितीय आकर्षण बनले आहे

पावलोपत्री कुठे आहे?
    पावलोपत्री हे शहर ग्रीस देशाच्या लॅकोनिया प्रांतात, एलाफोनीसोस बेटाजवळ, भूमध्य समुद्राच्या किनाऱ्यावर सापडले आहे. हे शहर सुमारे 3 ते 4 मीटर खोल समुद्राच्या पाण्यात स्थित आहे

पावलोपत्रीचा इतिहास

    पावलोपत्रीचे अस्तित्व इ.स.पू. 2800 ते 1180 या कालखंडात होते, म्हणजेच 5,000 वर्षांपूर्वी. हा काळ ब्रॉंझ युगाचा (Bronze Age) मानला जातो, जेव्हा मानवाने शहरे उभारण्यास, व्यापार करण्यास आणि वास्तुशास्त्रात प्रगती करण्यास सुरुवात केली होती.

प्राचीन शहररचना

पावलोपत्रीचे सर्वात उल्लेखनीय वैशिष्ट्य म्हणजे याचे नियोजनबद्ध नगररचना (Town Planning).

या शहरात आढळलेली रचना:

• प्रशस्त आणि सरळ रस्ते
• दुहेरी खोल्यांची घरे
• मुख्य चौक आणि वसाहती
• पाण्याचे टाकी आणि नाल्या
• दुकाने आणि व्यापारी केंद्र

या गोष्टींपासून हे लक्षात येते की, पावलोपत्री हे एक संपन्न, संगठित आणि सामाजिकदृष्ट्या प्रगत नगर होते.

शोध आणि संशोधन

• 1967 साली, ब्रिटिश समुद्रतज्ञ Dr. Nicholas Flemming यांनी पावलोपत्री शहराचा प्रथम शोध लावला.
• 1970 मध्ये, कॅंब्रिज विद्यापीठाचे संशोधक आणि पुरातत्त्ववेत्ते यांनी यावर सखोल अभ्यास सुरू केला.

    नंतर BBC, National Geographic यांसारख्या संस्थांनीही आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या साह्याने (3D मॅपिंग, साइड-स्कॅन सोनार) पावलोपत्रीचे डॉक्युमेंटेशन केले.

      पावलोपेट्रीच्या 2009 च्या शोधात लक्षणीय प्रगती झाली, ज्यामध्ये पहिल्यांदाच एका बुडालेल्या शहरात 3D मॅपिंग सर्वेक्षण तंत्रांचा वापर करण्यात आला. या प्रयत्नात 9000 चौ.मी. क्षेत्र व्यापणाऱ्या किमान 15 इमारती 3 ते 4 मीटर पाण्यात बुडाल्याचे उघड झाले. 

शहर पाण्याखाली का गेले?

पावलोपत्री पाण्याखाली जाण्यामागे अनेक कारणे सांगितली जातात:

• भूकंप व भूगर्भीय हालचाली (Tectonic Activity) – समुद्राच्या तळाशी झालेल्या भूकंपांमुळे शहर बुडाले.
• समुद्रपातळीतील वाढ – हजारो वर्षांतील नैसर्गिक बदलांमुळे पाण्याची पातळी वाढली आणि शहर हळूहळू पाण्याखाली गेले.
• विजेचा किंवा युद्धाचा कोणताही पुरावा सापडलेला नाही, म्हणजे हे शहर शांतपणे नैसर्गिक प्रक्रियेत बुडाले.

सांस्कृतिक महत्त्व

पावलोपत्री हे शहर ग्रीसच्या प्राचीन संस्कृतीचे दर्शन घडवणारे महत्त्वाचे पुरातत्त्विक स्थळ आहे. येथे मिळालेल्या मृत्तिकाशिल्पांवरून व्यापार, धार्मिक श्रद्धा, वास्तुकला आणि समाजरचना यांचे पुरावे मिळतात.

या स्थळावरून हे स्पष्ट होते की, त्या काळी लोक:

• व्यवस्थित कुटुंबपद्धतीत राहत होते
• व्यापार करत होते (विशेषतः अन्नधान्य, मातीची भांडी)
• जलवहन व्यवस्था वापरत होते

 संरक्षण आणि UNESCO मान्यता

    हे प्राचीन शहर पाण्याखाली असल्यामुळे भूतलावरील नुकसानापासून सुरक्षित आहे. त्यामुळे आजही त्याचे अनेक भाग अगदी स्पष्टपणे दिसून येतात.

• BBC Two ने “City Beneath the Waves: Pavlopetri” (2011) या माहितीपटाद्वारे हे शहर जगापुढे सादर केले.
• National Geographic आणि History Channel यांसारख्या माध्यमां वर "ड्रेन द ओशन्स"  या विशेष कार्यक्रम केले आहेत.
• Science Channel यांसारख्या माध्यमांवर "अनअर्थेड"  या विशेष कार्यक्रम केले आहेत.

आधुनिक तंत्रज्ञानाने केलेले संशोधन

पावलोपत्रीचे सध्याचे संशोधन अत्याधुनिक उपकरणांनी केले जात आहे:

• 3D अंडरवॉटर स्कॅनिंग
• साइड-स्कॅन सोनार
• डायव्हिंग रोबोट्स
• GIS (Geographic Information Systems)

या सगळ्यामुळे शहराची स्पष्ट मॅपिंग, आरेख तयार करणे शक्य झाले आहे.

पर्यटक आणि अभ्यासकांसाठी महत्त्व

• हे स्थळ आजही डायव्हिंगसाठी खुले आहे (परवानगी आवश्यक).
• ग्रीस सरकार आणि आंतरराष्ट्रीय संस्थांच्या सहकार्याने येथे शैक्षणिक अभ्यास सुरू आहे.
• अभ्यासक येथे येऊन मानव नागरीकरणाचा प्राचीन इतिहास समजून घेतात.

पर्यावरणीय आणि मानववंशीय धोके

    पावलोपेट्रीच्या शोधापासून, पावलोपेट्रीला अनेक धोक्यांचा सामना करावा लागला आहे, ज्यात लहान बोटींद्वारे गाळ काढणे, वाटिका खाडीतील मोठ्या जहाजांमधून होणारे प्रदूषण आणि शिकार यांचा समावेश आहे. या जागेचे जतन करण्याच्या प्रयत्नांमध्ये परिसरातील शिपिंगचे नियमन करण्यासाठी उपाययोजना आणि बोया बॅरियर्ससारखे संरक्षणात्मक उपाय स्थापित करणे समाविष्ट आहे.

     पावलोपत्री हे केवळ पाण्याखाली गेलेले शहर नाही, तर ते मानवाच्या नागरी उत्क्रांतीचा एक ठळक पुरावा आहे.याची शहरेरचना, सामाजिक पद्धती, आणि वास्तुकला हे सिद्ध करतात की 5,000 वर्षांपूर्वीही मानव सुशिक्षित, संघटित आणि प्रगत होता.आजही हे शहर जगाला त्या काळाच्या उन्नत जीवनशैलीचे अद्भुत दर्शन घडवत आहे.