मिल्की वे (Milky Way) आणि अँड्रोमेडा (Andromeda Galaxy) 'विलीनीकरण'- (Galaxy Merger)

 मिल्की वे आणि अँड्रोमेडा आकाशगंगा टक्कर: ४.५ अब्ज वर्षांनंतरचा आकाशातील महायुद्ध

 Milky Way  AND  Andromeda Galaxy 

     आपण ज्या आकाशगंगेचा भाग आहोत – मिल्की वे (Milky Way) – तिचा आपल्या शेजारील अँड्रोमेडा (Andromeda Galaxy) या विशाल आकाशगंगेशी भविष्यात एक भव्य टक्कर होणार आहे. ही घटना सध्या आपल्यासाठी जरी अकल्पनीय वाटत असली, तरी ती शास्त्रीयदृष्ट्या निश्चित मानली जात आहे आणि अंदाजे ४.५ अब्ज वर्षांनंतर घडणार आहे.

    आपण रात्रीच्या निरभ्र आकाशाकडे पाहतो तेव्हा आपल्याला असंख्य तारे दिसतात.हे सर्व तारे आपल्या आकाशगंगेचा, म्हणजेच 'मिल्की वे'चा भाग आहेत. पण या विश्वात आपली आकाशगंगा एकटी नाही. तिच्यासारख्या अब्जावधी आकाशगंगा आहेत आणि त्यापैकी आपली सर्वात जवळची मोठी शेजारीण म्हणजे 'देवयानी' (Andromeda) आकाशगंगा

काय आहे ही आकाशगंगा टक्कर?

    तुम्हाला हे ऐकून आश्चर्य वाटेल की, या दोन्ही प्रचंड आकाशगंगा एकमेकांकडे प्रचंड वेगाने धावत येत आहेत आणि भविष्यात त्या एकमेकांमध्ये विलीन होणार आहेत.

चला,या खगोलीय घटनेबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया. 

    आकाशगंगा म्हणजे तारे, ग्रह, धूळ, वायू आणि कृष्णविवर (black hole) यांचे एक विशाल सृष्टीसंघटन. मिल्की वे आणि अँड्रोमेडा या दोन्ही आकाशगंगा एकमेकांकडे गुरुत्वाकर्षणाच्या प्रभावामुळे हळूहळू खेचल्या जात आहेत. यामुळे दोघांमध्ये एक दिवस टक्कर होईल, आणि याला शास्त्रज्ञ गॅलॅक्सी मर्जर (Galaxy Merger) म्हणतात

  NASA आणि इतर अंतराळ संस्थांच्या निरीक्षणांनुसार, सध्या अँड्रोमेडा गॅलेक्सी दर सेकंदाला ११० किमी वेगाने आपल्या दिशेने सरकत आहे. यानुसार, अंदाजे ४.५ अब्ज वर्षांनी या दोन आकाशगंगा एकत्र येऊन एक नवी आणि अजून विशाल गॅलेक्सी तयार करतील.आपली आकाशगंगा आणि देवयानी आकाशगंगा या दोन्ही गुरुत्वाकर्षणाच्या (Gravity) एका अदृश्य धाग्याने एकमेकांकडे खेचल्या जात आहेत. देवयानी आकाशगंगा आपल्यापासून सुमारे 2.5 दशलक्ष प्रकाशवर्षे दूर आहे, ही टक्कर म्हणजे दोन गाड्यांच्या अपघातासारखी नसेल, तर ते एक दीर्घकाळ चालणारे (The Collision) 'विलीनीकरण' (Merger) असेल.

• नवीन आकाशगंगा तयार होईल, जी शक्यतो "Milkomeda" किंवा "Milkdromeda" असं नाव घेईल.
• तारे एकमेकांवर आदळणार नाहीत, कारण आकाशगंगेमधील ताऱ्यांमध्ये प्रचंड अंतर असते.
• पण त्यांच्या कक्षांमध्ये बदल होऊ शकतो.
• आपल्या सूर्यमालेची स्थिती बदलू शकते, ती नव्या गॅलेक्सीत एका वेगळ्या भागात जाऊ शकते.
• ही प्रक्रिया कोट्यवधी वर्षे चालेल.

  गुरुत्वाकर्षणाचा खेळ: जेव्हा या दोन्ही आकाशगंगा जवळ येतील, तेव्हा त्यांच्या गुरुत्वाकर्षणामुळे दोघींचेही आकार बदलू लागतील. त्यांचे सर्पिलाकार (spiral) बाहू विस्कळीत होतील आणि त्या एकमेकांमधून आरपार जाऊ लागतील.

 निसर्गाची आतषबाजी: या प्रक्रियेत दोन्ही आकाशगंगांमधील वायू आणि धुळीचे ढग एकमेकांवर आदळतील. या घर्षणामुळे आणि दबावामुळे मोठ्या प्रमाणात नवीन ताऱ्यांची निर्मिती होईल. याला 'स्टारबर्स्ट' (Starburst) म्हणतात. त्यावेळी रात्रीचे आकाश आजच्यापेक्षा लाखो पटींनी उजळलेले आणि espectacular दिसेल.

 महाकाय कृष्णविवरांचे मिलन:आपल्या आकाशगंगेच्या आणि देवयानीच्या केंद्रात असलेले महाकाय कृष्णविवर (Supermassive Black Holes) सुद्धा हळूहळू एकमेकांच्या जवळ येतील आणि अखेरीस एकमेकांमध्ये विलीन होऊन एक त्याहूनही मोठे कृष्णविवर तयार करतील.

शास्त्रीय महत्व:

• ही घटना आकाशगंगा उत्क्रांतीचा एक भाग आहे.
• यावर आधारित NASA, ESA, आणि Hubble Space Telescope सारख्या संस्थांनी अनेक अभ्यास केले आहेत.
• ही घटना ब्रह्मांडाच्या हालचाली, गुरुत्वाकर्षण, आणि गॅलेक्सीच्या विकासाचे संकेत देते.

या घटनेचा आपल्या पृथ्वीवर आणि सूर्यमालेवर काय परिणाम होणार?

    आता सर्वात महत्त्वाचा प्रश्न -  सुदैवाने, आपण ज्या पृथ्वीवर राहतो ती सूर्याभोवती फिरते. आणि तारे खूप दूर असतात. त्यामुळे ही टक्कर तारे किंवा ग्रहांना थेट धक्का देणार नाही. शिवाय, ही घटना अब्जावधी वर्षांनंतर होणार असल्याने, त्यावेळी मानवजातीचं अस्तित्व असेल की नसेल, याचीही शाश्वती नाही

चिंता करण्याचे कारण नाही. जरी आकाशगंगा एकमेकांमध्ये विलीन झाल्या तरी, ताऱ्यांमधील प्रचंड अंतरामुळे आपली सूर्यमाला आणि पृथ्वी पूर्णपणे सुरक्षित राहण्याची शक्यता जास्त आहे. फार तर इतकेच होईल की, आपली सूर्यमाला या नव्या 'मिल्कोमेडा' आकाशगंगेत एका नवीन ठिकाणी स्थिरावेल. पण तोपर्यंत, म्हणजे 4.5 अब्ज वर्षांनंतर, आपला सूर्य स्वतःच एका 'रेड जायंट' (Red Giant) ताऱ्यामध्ये रूपांतरित होण्याच्या प्रक्रियेत असेल, जे आपल्यासाठी अधिक चिंतेचे कारण असेल.

    आकाशगंगा आणि देवयानीचे (Milky Way) AND (Andromeda Galaxy) हे आगामी विलीनीकरण मानवी जीवनाच्या दृष्टीने खूप दूरच्या भविष्यातील घटना असली तरी, ती आपल्याला या विश्वाची भव्यता, गतिमानता आणि सतत बदलणारे स्वरूप दाखवते. आपण एका शांत आणि स्थिर विश्वात नाही, तर एका सतत चालणाऱ्या वैश्विक नृत्याचा (cosmic ballet) भाग आहोत, ज्याचे काही अविश्वसनीय क्षण भविष्यात घडणार आहेत.

• अँड्रोमेडा गॅलेक्सीमध्ये सुमारे १ ट्रिलियन तारे आहेत, तर मिल्की वेमध्ये सुमारे २५०-४०० अब्ज तारे आहेत.
• अँड्रोमेडा आपल्या दिशेने सरकणारी सर्वात जवळची मोठी गॅलेक्सी आहे.
• ही टक्कर गॅलॅक्टिक नृत्य म्हणूनही ओळखली जाते कारण ती धीम्या आणि सुंदर गतीने घडते.

    मिल्की वे आणि अँड्रोमेडा गॅलेक्सीमधील टक्कर म्हणजे ब्रह्मांडातील एक अद्भुत, पण दूरस्थ भविष्यकालीन घटना आहे. ही घटना आपल्याला विश्वाच्या गतिशीलतेबद्दल आणि त्याच्या विशालतेबद्दल नवल आणि कुतूहल देऊन जाते.