ATM आणि पर्यावरण रक्षण – फसवेपणा की वास्तव?

ATM आणि पर्यावरण रक्षण – फसवेपणा की वास्तव?

    

    आजच्या काळात पर्यावरण रक्षण ही काळाची गरज बनली आहे. प्रत्येक संस्था, कंपनी, आणि व्यक्ती “Go Green” किंवा “Eco-Friendly” या गोष्टींचा पुरस्कार करताना दिसते. बँकांचं उदाहरण घ्या – ATM मशीनमधून पैसे काढताना “Do you want a receipt?” असा प्रश्न विचारला जातो. आणि जर तुम्ही “No” क्लिक केलं, तर संदेश दिसतो – “Thank you for helping save the environment.”

     पण खरोखरच पावती न काढल्याने पर्यावरणाचे रक्षण होते का? कारण दुसऱ्या बाजूला, त्या ATM रूममध्ये 24 तास चालणाऱ्या दोन ACs, चार ट्युबलाइट्स, आणि इलेक्ट्रीसिटीवर चालणारी यंत्रणा असते – जी मोठ्या प्रमाणात वीज वापरते. त्यामुळे हा विरोधाभास एका प्रकारे "Biggest Environmental Joke" वाटतो.---

🌿 ATM मध्ये पावती न काढणे – यामागील कल्पना

  बँकिंग संस्था ग्राहकांना डिजिटल व्यवहारासाठी प्रेरित करत आहेत. त्याचाच एक भाग म्हणजे “receipt न घेण्याचा” पर्याय: 

• कागदाची बचत (Paper Saving)
• प्रत्येक पावतीसाठी कागद लागतो. 
• 1 ATM दिवसातून शेकडो व्यवहार करत असल्याने हजारो पावत्या छापल्या जातात.
•  टोनर व Ink खर्च कमी होतो
• थर्मल प्रिंटर आणि इंक वापर थांबवता येतो.
•  कचरा कमी होतो
• अनेकजण पावती घेऊन लगेचच फेकून देतात, त्यामुळे कागदाचा कचरा वाढतो.
• डिजिटल स्टेटमेंट वापरण्याचा संदेश
• पर्यावरण बचतीसाठी डिजिटल व्यवहार व इ-मेल पावत्या हे भविष्यातील ट्रेंड आहेत.

 

⚡ ATM रूममध्ये होणारा वीज खर्च – वास्तविक चित्र

 

परंतु पर्यावरण रक्षणासाठी दिला जाणारा हा संदेश ATM च्या मूळ यंत्रणेच्या पर्यावरणीय परिणामांसमोर फारच तुटपुंजा वाटतो.

 

✅ एक ATM सेंटरमध्ये असतो: 

• 2 एसी (1.5 टन ते 2 टन) – सतत चालू असतात.
• 3 ते 4 LED / ट्युबलाईट्स – 24x7 सुरु.
• CCTV, नेटवर्क, UPS, मॉनिटरिंग सिस्टम – नेहमी सुरू.
• ATM मशीन स्वतःच 24x7 चालू असते.

 

🔋 अंदाजे वीज खर्च: 

• एसी (दोन) – सुमारे 3 युनिट/तास × 2 = 6 युनिट/तास= 144 युनिट/दिवस 
• लाइट्स, मशीन, इतर = 20 ते 30 युनिट/दिवस
• एकूण: सुमारे 170 युनिट/दिवस × 30 दिवस = 5,100 युनिट/महिना

👉 याचा अर्थ एक ATM केंद्र महिन्याला सुमारे ₹40,000 ते ₹50,000 वीज खर्च करते.

💡 वास्तविक पर्यावरण प्रभाव कोणता?

 1. वीज निर्मितीचा परिणाम

 

भारतात अजूनही बहुतांश वीज कोळशावर आधारित थर्मल प्लांट्स मधून तयार होते.

 त्यामुळे जास्त वीज वापर = अधिक कार्बन उत्सर्जन = प्रदूषण वाढ.

 

 2. 24x7 ACs – CFC आणि उष्णता उत्सर्जन

 AC वापरामुळे CFCs (chlorofluorocarbons) वातावरणात जातात. 

त्यामुळे ओझोन लेयरचं नुकसान होते.

3. निष्क्रिय उर्जा वापर (Phantom Load)

एटीएम चालू असताना काही इलेक्ट्रॉनिक उपकरणं सतत विजेचा वापर करत असतात, जरी वापरात नसली 

तरी.

 

 4. हार्डवेअर निर्मितीचा पर्यावरणावर परिणाम

   ATM मशीन, AC, लाइट्स बनवण्यासाठी लागणारे इलेक्ट्रॉनिक घटक आणि त्यांचं रीसायकल न होणं ही सुद्धा मोठी समस्या आहे.

 

😅 म्हणून हे "Biggest Environmental Joke" का आहे?

 

हजारो युनिट वीज वापरणाऱ्या ATM सेंटरकडून, ग्राहकाला "तुम्ही पावती न घेता पर्यावरण वाचवत आहात" असं सांगणं – हे एका प्रकारचं पाखंड वाटतं.

 

कारण ग्राहकाचं पावती न घेणं ही अतिशय लहान गोष्ट आहे, आणि तेवढ्याने मोठं वातावरण रक्षण होत 

नाही.

🧠 पर्याय काय असू शकतो?

✅ बँकांनी पर्यावरण रक्षणासाठी हे करणे आवश्यक आहे:

1. स्मार्ट ऊर्जा वापर प्रणाली: ATM रूममध्ये occupancy sensor बसवून लाइट्स/एसी फक्त         गरज असल्यास चालू करणे.

2. सोलर पॅनेलचा वापर: ग्रामीण ATM मध्ये सौर ऊर्जेचा वापर सुरू करता येईल.

3. e-Receipt ला प्रोत्साहन: पावती SMS / ई-मेलद्वारे पाठवणे.

4. Eco-ATM Design: ऊर्जा कमी लागणारे आणि कमी उष्णता उत्सर्जित करणारे ATM मशीन वापरणं.

5. Eco-audit आणि जागरूकता: प्रत्येक ATM चा पर्यावरणीय audit करून आवश्यक बदल सुचवावेत.

 

    ATM मधून पावती न घेणं हा पर्यावरण रक्षणासाठी एक पाऊल असू शकतो, पण ते मुख्य मुद्द्याचं distraction होऊ नये. पर्यावरण रक्षणासाठी मोठ्या पातळीवर बदल करणे गरजेचं आहे – जसं की ऊर्जा वापर कमी करणे, सौर ऊर्जेचा वापर, आणि Digital Green Banking चा प्रचार. 

  पर्यावरणासाठी केवळ लहान गोष्टी सांगणं सोपं आहे, पण त्या म्हणण्यामागचं कृतीत रूपांतर करणं ही खरी जबाबदारी आहे – ती ग्राहकांपेक्षा संस्था व बँकांची अधिक आहे.